Afrika futbolunda epey yaygın olduğu malum ve çoğunlukla başvurulan “yaş küçültme” aldatmacası Kamerun Futbol Federasyonu’nun (FECAFOOT) ayağına dolandı. Afrika Kupası elemelerine katılma hakkı kazanan Kamerun’un U-17 Ulusal Ekibi turnuva öncesi FIFA tarafınca yaş testine doğal olarak tutulunca büyük bir skandal patlak verdi.
BBC Sport’a nazaran, Kamerun’un U-17 Ulusal Grubu takımına seçilen 30 oyuncudan 21’i yaş belirlemek için meydana getirilen kemik testinde 17 yaşından büyük olduğu ortaya çıktı.
Ortaya çıkan skandalın akabinde gözler ülke futbolunun efsaneleşmiş isimlerinden olan ve hali hazırda Kamerun Futbol Federasyonu Başkanlığı koltuğunda oturan Samuel Eto’o’ya çevrildi.
ETO’O YAŞ SAHTEKÂRLIĞINA SAVAŞ AÇTI
Göreve ulaştıktan sonra yaş sahtekârlığına karşı büyük bir çaba veren Samuel Eto’o, ülke futboluna sirayet eden bir anlayışı ortadan kaldırmak için büyük bir uğraş sarf ediyor. O denli ki, geçtiğimiz senenin Haziran ayında 44 futbolcunun yaşlarının küçültüldüğü tespit edilmiş ve haklarında yönetimsel süreç başlatılmıştı.
Eto’o idaresinde yaş sahtekârlığına “cenk açan” Kamerun Futbol Federasyonu yapmış olduğu açıklamada, “Futbolda meydana getirilen yaş sahtekarlığının bir an evvel son bulmasını istiyoruz. Bu doğrultuda federasyonumuz, futbolun tüm bileşenlerinin yaş kategorilerine saygı göstermeye çağrı ediyoruz” dedi.
Peki sadece Spor branşlarında bu atlatmacaya niçin çoğunlukla başvuruluyor? Spor sahtekarlığını tetikleyen nedenler neler? Sporda karşımıza çıkan yaş sahtekârlıklardan ufak bir kesit…
SAHTEKARLIĞIN TEMELİNDE REKABET VE BEDEL ARTIŞI VAR!
Ilk olarak kolay bir tanımlamayla başlamakta yarar var. Endüstriyelleşen spor branşlarında başvurulan yaş sahtekârlığı, rekabette avantaj sağlamak ve futbolcunun bedelini yükseltmek için başvurulan bir sistem olarak görülüyor.
Bilhassa geri kalmış ülkelerde karşımıza çoğunlukla çıkan yaş sahtekârlığı, kabiliyet avcılarının çoğunlukla başvurduğu bir prosedür. Ülkelerin nüfus yönetiminden rüşvet karşılığı geçersiz kimlik çıkarılan futbolcular da var, milletlerarası turnuvalara gitmeden evvel tekrardan rüşvet karşılığı uydurma süreksiz geçişlik çıkartanlar da…
Çıkan Haberler sonrasında Avrupa’ya satılan futbolcuların da yaşlarının doğruluğu üstünde çeşitli tartışmalar yürütülmeye başlandı. Son olarak, Almanya ligi Bundesliga’da rekorları alt üst eden 18 yaşındaki Kamerun asıllı Youssoufa Moukoko’nun gerçek yaşı Avrupa futbol kamuoyunun gündemine oturdu.
‘BU OYUNCULARIN HAYATTAKİ TEK TEMİNATLARI FUTBOL’
Bilhassa, Afrikalı futbolcularda çoğunlukla görülen yaş sahtekârlığının temelinde ekonomik problemlerin büyük izleri var. Bahse ilişkin CNN Sports’a demeç veren Kamerunlu gazeteci Giovanni Wanneh, “Bu oyuncuların dünyadaki tek garantileri futbol. Çoğunluğu yoksul ailelerden ve güç koşullardan geliyor” dedi ve probleminin temeline indi:
“Bu oyuncular aktarma oldukları kulüplerde daha çok oynayabilmek ya da daha çok para kazanabilmek için yaşlarını küçültme yoluna gidiyor.”
Bu durum futbol için yeni değil.
Tarihte birinci malum örneklerin başlangıcında İngiliz futbolcu Sir Alf Ramsey geliyor. İngiltere’yi 1966’da tek başına Dünya Kupası şampiyonluğuna taşıyan teknik yönetici Sir Alf Ramsey, 2. Dünya Savaşı’ndan sonrasında futbolculuk mesleğini sürdürebilmek için yaşını küçülttüğü biliniyor.
Yaş sahtekârlığı üstüne tahminen de en malum skandalların başlangıcında, bir periyot Newcastle United, Porto ve son olarak Marsilya formasını giyen Chancel Mbemba, yaş sahtekârlığı mevzusunda gündemi bir epey meşgul etmişti. Milletlerarası Futbol Federasyonu tarafınca başlatılan soruşturmada dört değişik doğum günü olduğu ortaya çıkan Mbemba’nin yaşı, kemik testleri sonucunda ortaya çıktı.
Kongo asıllı futbolcunun evraklarındaki çelişkileri inceleyen FIFA, futbolcunun kelamlı savunmada argüman etmiş olduğu yaşta bulunduğunu testler sonucunda ispatlamış oldu.
‘AÇIK VE NET; HİLEYLE KAZANDIK!’
Afrika futbolunda başvurulan bu yaygın sistem sebebiyle FIFA geçmiş turnuvaları da mercek altına almaya başladı. Ortalarında Gana ve Nijerya’nın da bulunmuş olduğu yedi Afrika grubunun kazanılmış olduğu FIFA 17 Yaş Altı Dünya Kupası şampiyonlukları incelemeye alındı.
Malavi Futbol Federasyonu lideri Gomezgani Zakazaka ise yapmış olduğu açıklamada, “Bunu söylediğim için üzgünüm fakat, geçmiş bir tarihte U-17 ve U-19 takımlarında büyük oyuncuları alana çıkarttık” tabirini kullandı.
U-17’de kıymetli başarılara imza attıklarını ve yaş kategorileri içinde yıldız futbolcular çıkarttıklarını belirten Zakazaka, fazlaca eleştiri bir suali dillendiriyor:
“O yıl U-17’de kupanın yıldızı olduk. Pekala lakin sonrasında ne oldu? Umut ulusal grupta yakaladığımız başarıyı A Ulusal Kadromuzda yakalayamadık. Bence bu husus üstüne öncelikli olarak düşünmemiz gerekiyor. Afrika olarak kendimize sormamız ihtiyaç duyulan şu: ‘Bu bir tahlil mi?’”
Fildişili gazeteci Mamadou Amaç ise mevzuyu daha da ileriye götürerek, sportif alanda kazanılan kupaların FIFA’ya geri verilmesini öneriyor. Amaç, “Afrika ülkelerinin kazanılmış olduğu tüm bu kupaların FIFA’ya iade etmesinin gereğince adil olacağını düşünüyorum. Şurası açık ve net ki, bu kupaları hile yaparak kazandık!” tabirini kullandı.
EN UFAK TALİHİ DAHİ KAÇIRMIYORLAR
Katar’da düzenlenen 2022 Dünya Kupası’nda tüm dünya Afrika futbolunun kıymetli bir ara kat ettiğine yakından tanık oldu. O denli ki, Şimal Afrika ülkesi Fas tarihinde birinci sefer yarı final oynayarak büyük bir muvaffakiyete imza atmıştı.
Afrika futbolundaki bu başarı göstermiş grafiği göz doldursa da, Futbol federasyonlarının düzen yapısında mühim boşlukların olduğu bir gerçek.
Türlü eksikliklere rağmen bir sonraki Sadio Mane ya da Mohamed Salah olmak için yarışan gençler en küçük bir baht yakaladıklarında bunu pahalandırmak için her yolu deniyor.
Bu fırsat eşitliği dinamik toplumsal yapıyla da birleşince, futbol yoksulluktan kurtulma bileti olarak görülüyor. Bu o denli bir boyuta ulaşmış durumda ki, genç yaşta kabiliyeti fark edilen bir futbolcu üstünden para kazanmak isteyen antrenörler, yöneticiler, kulüp temsilcileri ve aile fertleri ortaya çıkıyor.
ETO’O, TAHLİLİ OYUNCULARA MİNİMUM FİYAT VERMEKTE BULDU
Bu sıkıntıların içinden sıyrılmayı başaran seçkin atletlerden önde gelen Eto’o ise bu tabloyu tersine çevirebilmek için kollarını sıvadı. Delikanlı zamanlarında olan futbolcuların yaşamını alt üst eden sahtekârlıklara göz açtırmayan Kamerunlu efsaneleşmiş futbolcu, yeni sistemlerle genç atletleri savunma altına almaya çalışıyor.
Kamerun Futbol Federesyonu’nun başkanlığını yürüten Eto’o, lokal liglerde oynayan oyunculara minimum fiyat ödeyerek onları güvence altına alarak yaş sahtekârlıklarının önüne geçmeye çalışıyor.
Fakat bugüne dek oldukca azca sayıda kulüp bunu başarabilmiş durumda. Kamerunlu gazeteci Wanneh, “Ülkedeki birçok kulübün oyuncularına ödediği tertipli bir maaş yok. Kamerun’da yalnızca iki tane kulüp finansal olarak bunu sağlayabiliyor” tabirini kullandı.
Bu durum, kendi devletlerinde imkânsızlıklarla boğuşan gençleri Avrupa’nın çeşitli kulüplerine itiyor. Birçok Avrupalı kulüp de geleceğin potansiyel yıldızlarını bulabilmek için giderek daha genç yaş kategorilerini mercek altına alıyor. Bu durum da yaş manipülasyonlarının önünü açıyor.
‘DOĞUM DOKÜMANI OLMAYAN PEK ÇOK ÇOCUĞUMUZ VAR!’
Elbet usulsüzlüklerin çıkması yalnızca futbolcuların ve yöneticilerin kabahati değil. Malavi Futbol Federasyonu lideri Zakazaka’ya nazaran, kamuda doğum kayıtlarının gerektiği suretiyle kayıt altına alınmaması da bu probleminin bir kesimini oluşturuyor.
“Bugün de dahil olmak suretiyle Afrika’daki nüfus kayıt sistemi hala daha dijital ortama geçirilmiş değil; kayıtlar elle tutuluyor. Bu durum, çeşitli problemlerin yaşanmasına yol açıyor” diyen Zakazaka, kelamlarına şu şekilde devam ediyor:
“Bir diğeri eleştiri bahis ise doğan birçok çocuğun bugün dahi doğum dokümanının olmaması. Futbol oynayan lakin doğum evrakı olmayan pek oldukca evladımız var.”
Kamerun ve Malavi suretiyle ülkeler dijital doğum dokümanlarına geçilmesi için adım atmış olsa da, Afrika’daki diğeri ülkelerde doğum belgeleme sistemi gerektiği suretiyle sürdürülmediği için oyuncuların doğum tarihini tespit edebilme mevzusunda kıymetli zorluklarla karşı karşıya kalınıyor.
‘NET BİR YAŞ SÖYLEMEK MÜMKÜN OLMUYOR’
Afrika futbolunun içinde bulunmuş olduğu kaideler göz önünde alındığında oyuncuların yaşını doğrulama vazifesi de Afrika Futbol Konfederasyonu’na (CAF) kalmış durumda. Federasyon oyuncuların yaşlarını tespit edebilmek için kullandığı Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) sistemi ile detaylı kemik ölçümleri yapıyor.
Fakat sistemin en büyük handikap atletin yaşını ortalama olarak çıkartması. CAF tıp komitesi üyesi Thulani Ngwenya, MRI testleri sonucunda oyuncunun belirli bir yaş aralığında bulunduğunu tespit ettiklerini belirtti.
CNN Sports’a konuşan Ngwenya, “Bu sistemle oyuncunun tam yaşını değil, hangi yaş aralığında bulunduğunu ortaya çıkartıyoruz. Ayrıyeten bu sistem oyuncu için verilen ‘uygunluk’ protokolünün bir modülü. 17 ya da 19 yaşlarında olduğu görülüyor lakin net bir yaş söylemek mümkün olmuyor” dedi.
MRI teknolojisi daha oldukca genç bir oyuncunun uygunluk durumunu denetim etmek için kullanılan bir sistem. Bir oyuncunun turnuvaya katılmadan evvel CAF’ın uygunluk testine girmesi gerekiyor.
‘YAPILANLARI GÖRDÜKÇE TÜNELİN SONUNA YAKLAŞTIĞIMIZI DÜŞÜNÜYORUM’
Haziran ayında 44, son meydana getirilen MRI testinde de 21 olmak suretiyle sekiz ayda 65 futbolcunun alanlardan men edilmesi Afrika futbolunun altyapılara ilişkin yapısal bir tahlil geliştirmesini zarurî hale getiriyor.
Malavi Futbol Federasyonu lideri Zakazaka, “Kamerun’da açığa çıkan bu skandal altyapılara kuvvetli bir bildiri durumunda. Oyuncu için federasyona sunulan dokümanlar eskisi suretiyle kolay kabul edilmeyecektir. Ulusal kadrolara oyuncu seçmek ise eskisinden daha güç olacağı kati” sözünü kullandı.
Gazeteci Amaç de benzeri fikirleri paylaşıyor:
“Bunun her insana ders olması gerekiyor. Oyuncuların men edilmesiyle anne babalar başta olmak suretiyle oyuna dahil olan her insana açık ve kuvvetli bir bildiri verildi. Sahtekârlığa başvuranlar bundan sonrasında oyuna dahil olamayacak.”
FIFA ise bu probleminin üstüne giderek Afrika’daki her oyuncunun dijital pasaportunu yapmaya başladı. Genç bir futbolcunun tüm bilgilerini kaydetmeyi amaçlayan FIFA eşi olmayan bir kayıt sistemiyle, yaş sahtekârlığının önüne geçmeye çalışıyor.
Kayıt esnasında bir oyuncunun yaşını doğrulamak için kati bir sistem olmasa da, genç bir atletin mevcut detayları sisteme girildiği durumda gene düzenleme yapılamıyor. Bu da Kamerun ve Malavi suretiyle Afrika ülkelerine oyuncularla ilgili net bilgilere ulaşmasını sağlıyor.
Sistemi pahalandıran Zakazaka, “Meydana getirilen düzenlemeleri gördükçe bu günlerde tünelin sonuna yaklaştığımızı düşünüyorum” sözünü kullandı.
(Özgürlük)
